Odleżyny – klasyfikacja, leczenie i profilaktyka. Jak zapobiegać?

Czym są odleżyny?

Odleżyny to obszary uszkodzenia skóry i tkanek miękkich powstające na skutek długotrwałego ucisku na określone obszary ciała, które występują przede wszystkim u osób sparaliżowanych lub unieruchomionych ze znacznym ograniczeniem sprawności ruchowej i funkcjonowania do pozycji leżącej, lub siedzącej. Przyczyną powstawania odleżyn jest niewłaściwe ukrwienie tkanek wynikające z długotrwałego ucisku powodującego zablokowanie przepływu krwi i skutkującego niedotlenieniem i uszkodzeniem tkanek. Wczesne wykrycie uszkodzeń i szybkie podjęcie działań terapeutycznych mogą istotnie wpłynąć na przyspieszenie procesu gojenia się odleżyn lub skutecznie im zapobiegać. 

Klasyfikacja odleżyn

Odleżyny klasyfikowane są zazwyczaj na podstawie skali Thorrance’a, która uwzględnia:

1. stopień – lekkie zaczerwienienie skóry, która blednie pod naciskiem,
2. stopień – zaczerwienienie na skórze, które nie blednie przy nacisku; ból, obrzęk, pojawienie się pęcherzy,
3. stopień – zmiany rozwijają się w otwartą ranę z żółtą masą tkankową i czerwoną ziarniną; wokół rany występuje mocne zaczerwienienie i obrzęk,
4. stopień – rana staje się coraz głębsza, aż dochodzi do tkanki podskórnej, pojawiają się czarne martwicze zmiany,
5. stopień – martwica rozszerza się i zaczyna obejmować także inne struktury, takie jak mięśnie, stawy i kości.

Na odleżyny narażona jest przede wszystkim skóra obejmująca takie obszary jak pięty, łokcie, biodra tył głowy i kość ogonowa. U osób korzystających z wózka inwalidzkiego odleżyny najczęściej obejmują części ciała mające bezpośredni kontakt z wózkiem – pośladki, łopatki, kręgosłup i grzbiety rąk lub nóg. Nieleczone dolegliwości mogą prowadzić do wielu powikłań, w tym zapalenia tkanki łącznej (zapalenie tkanki ciała, powodujące obrzęk i zaczerwienienie), infekcji, ropni, a w zaawansowanym stadium także sepsy. 

Czynniki ryzyka odleżyn

Odleżyny są spowodowane stałym naciskiem wywieranym na skórę. Do czynników predysponujących do wystąpienia odleżyn zalicza się:

• upośledzoną zdolność reagowania na ból lub dyskomfort, na przykład u osób chorych na cukrzycę, 
• nietrzymanie moczu i kału, przez co skóra, w kontakcie z materiałem biologicznym, jest bardziej podatna na podrażnienia i uszkodzenia,
• niedożywienie, które może prowadzić do ścieńczenia skóry i niedostatecznego ukrwienia,
• otyłość – nadwaga w połączeniu z ograniczeniem aktywności do siedzenia lub leżenia może wywierać dodatkowy nacisk na naczynia włosowate i zmniejszać przepływ krwi do skóry,
• zaburzenia krążenia prowadzące do zmniejszenia ukrwienia skóry w niektórych miejscach,
• podeszły wiek – skóra osób starszych jest zwykle cieńsza i delikatniejsza, co oznacza, że są one bardziej narażone na powstawanie odleżyn,
• palenie tytoniu – zmniejsza ukrwienie skóry i w połączeniu z ograniczoną mobilnością może prowadzić do powstania odleżyn. Gojenie się odleżyn jest również wolniejszym procesem u osób palących.

Profilaktyka odleżyn. Materace przeciwodleżynowe w Rehabet

U pacjentów, u których występuje tymczasowe lub długotrwałe unieruchomienie, które wiąże się z koniecznością przyjmowania wyłącznie pozycji leżącej lub siedzącej, występuje wysokie ryzyko odleżyn. Aby zapobiec uszkodzeniu skóry, należy zmniejszyć ucisk, skrócić jego czas oraz poprawić kondycję skóry. Powierzchnie odciążające nacisk, takie jak  materace przeciwodleżynowe czy specjalistyczne poduszki do wózków inwalidzkich, mogą zminimalizować prawdopodobieństwo wystąpienia zmian poprzez równomierne rozłożenie nacisku. 

W prewencji odleżyn ważne są także zmiany pozycji ciała, zrównoważona dieta bogata w kluczowe składniki i duże ilości płynów, niepalenie tytoniu oraz zdrowe nawyki. Dużą istotność wykazuje także codzienna higiena i pielęgnacja skóry obejmująca jej prawidłowe nawilżenie, ponieważ uszkodzenie jest bardziej prawdopodobne w przypadku zbyt dużej suchości lub wilgotności skóry. Zaleca się także codziennie monitorowanie jej stanu pod kątem zaczerwienienia, przebarwień i oznak infekcji (ciepło skóry, obrzęk, pęknięcia, modzele). 

Leczenie odleżyn

Dostępnych jest wiele metod leczenia odleżyn i wspomagania gojenia, które dostosowuje się w zależności od stopnia ich zaawansowania. Obejmują one:

• specjalne materace przeciwodleżynowe zmniejszające nacisk,
• opatrunki i maści utrzymujące wilgoć w miejscu rany i suchość otaczającej ją skóry, specjalnie opracowane na odleżyny opatrunki przyspieszają procesy gojenia, chronią ranę, zapobiegają zanieczyszczeniom i rozwojowi infekcji,
• regularne oczyszczanie zmian odpowiednimi roztworami, w zależności od stopnia zaawansowania odleżyn, 
• przyjmowanie leków ukierunkowanych na zwalczanie infekcji, 
• zabieg usunięcia uszkodzonej tkanki, który obejmuje dokładne oczyszczenie martwiczej rany, niekiedy z wykorzystaniem przeszczepów skóry.